Καθεδρικός Ναός
Η ιστορία του Εκκλησιαστικού Μουσείου Αγίου Λαζάρου ξεκινά το 1922, όταν στην τότε επιτροπή του ναού συμμετείχε ο ιατρός Νεοκλής Κυριαζής. Δεκάδες βυζαντινών εικόνων και εκκλησιαστικών αντικειμένων συγκεντρώθηκαν στο κτήριο του αλληλοδιδακτικού σχολείου και έτσι δημιουργήθηκε στον περίβολο του ναού το πρώτο «Μουσείο Αγίου Λαζάρου». Αυτά τα κειμήλια, πέραν των ογδόντα, παραχωρήθηκαν το 1947 στο τότε Τμήμα Αρχαιοτήτων της Κύπρου για να δοθούν αμέσως μετά στο τοπικό Επαρχιακό Μουσείο Λάρνακας, το οποίο λειτούργησε το 1948 και στεγαζόταν στο μεσαιωνικό κάστρο στην παραλία της πόλης, στην τότε τουρκοκυπριακή συνοικία.
Δυστυχώς με τις δικοινοτικές ταραχές του 1963-64, το κάστρο καθώς και όλη η τουρκοκυπριακή συνοικία αποκόπηκαν από την υπόλοιπη πόλη. Μεγάλος αριθμός αντικειμένων του μουσείου, τα οποία υπάρχουν μέχρι σήμερα καταγραμμένα, λεηλατήθηκαν και έκτοτε παραμένουν άφαντα.
Χρειάσθηκε να περάσουν αρκετά χρόνια για να επανασυσταθεί το μουσείο του ναού. Το 1990 στα πλαίσια των εορτασμών για τη συμπλήρωση 1100 χρόνων λειτουργίας του Ιερού ναού Αγίου Λαζάρου, τελέσθηκαν τα εγκαίνια του μουσείου από τον αείμνηστο Πατριάρχη Αλεξανδρείας κυρό Παρθένιο, στη στοά δυτικά του προαυλίου του ιερού ναού. Για περισσότερο από 18 χρόνια το μουσείο λειτούργησε σε δύο μόνο αίθουσες και τα κύρια εκθέματα του ήταν μεταβυζαντινές εικόνες, ιερά αργυρά σκεύη, άμφια, παλαίτυπα βιβλία και μερικά ξυλόγλυπτα. Πολλά από τα εκθέματα αποτελούσαν μέρος των αντικειμένων που χρησιμοποιούσε παλαιότερα ο ναός, αλλά και ορισμένα αφιερώματα των πιστών.
Με εισήγηση της Εκκλησιαστικής Επιτροπής αποφασίσθηκε το 2008 η επέκταση του μουσείου με την ενσωμάτωση τριών νέων αιθουσών στις ήδη δύο υφιστάμενες. Οι αλλαγές ήταν ριζικές, γι’ αυτό και το μουσείο διέκοψε αναγκαστικά τη λειτουργία του, ως την ολοκλήρωση των απαραίτητων εργασιών, που κράτησαν περισσότερο από δύο χρόνια. Ανακαινίσθηκαν πλήρως οι παλαιότερες αίθουσες και ενσωματώθηκαν οι νέες, μία συνεχόμενη στο ισόγειο και ακόμα δύο στον πρώτο όροφο της νότιας στοάς. Η επαναδιαμόρφωση του μουσείου έγινε σύμφωνα με τα πλέον σύγχρονα διεθνή πρότυπα και συστήματα, τόσο για την έκθεση όσο και για τη φύλαξη και την ορθή διατήρηση των εκθεμάτων σε σωστές κλιματολογικές συνθήκες.
Τα επίσημα εγκαίνια του νέου πλέον Βυζαντινού Μουσείου έγιναν το Σάββατο του Λαζάρου στις 16 Απριλίου 2011 από τον Μακαριότατο Αρχιεπίσκοπο Κύπρου κκ Χρυσόστομο Β΄.
Ανεκτίμητης αξίας βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες φιλοξενούνται σήμερα στο μουσείο. Οι πλείστες προέρχονται από τον ιερό ναό του Αγίου Λαζάρου και μερικές από ναούς της περιφέρειας, της Μητροπόλεως Κιτίου. Στα εκθέματα περιλαμβάνονται επίσης παλαίτυπα βιβλία και ευαγγέλια, ιερά σκεύη, κηροστάτες, ξυλόγλυπτα, ιερατικά άμφια και πολλά άλλα αντικείμενα του ναού, από το 16ο μέχρι και τον 20ο αιώνα.
Το Βυζαντινό Μουσείο Αγίου Λαζάρου σήμερα αποτελείται από πέντε αίθουσες, που καλύπτουν έκταση 145 τετρ. μέτρων.
Μάριος Α. Χατζηκυριάκος (Απόσπασμα από τον οδηγό του μουσείου)